کاوش های روس ها در برج گنبد قابوس تنظیم و تهیه کننده: علیرضا حصارنوی-باستان شناس
شمس المعالی قابوس بن وشمگیر، 366- 403 ق/967- 1012 م، چهارمین پادشاه آل زیار است.از این پادشاه ایرانی دو یادگار ارزشمند به جای مانده است:نخست کتاب وزین قابوس نامه و و دوم شاهکار معماری اسلامی ایران یعنی برج قابوس.قابوس او پادشاهی ادیب و شاعری توانمند بود و به دو زبان فارسی و عربی شعر می سرود، خطی خوش داشت و در نجوم و دانش های دیگر صاحب نظر بود. با وجود همه این ویژگیهای نیکو، پادشاهی ستمگر و کینه توز بود و به آسانی در برابر گناهان ناچیز فرمان کشتن می داد و به علت همین بدرفتاری لشکریانش در برابر او دو بار سرکشی نمودند.بار نخست وقتی که او را از تخت پادشاهی به زیر کشیدند ، قابوس به کمک برخی یاران وفادارش و سامانیان تخت پادشاهی از دست رفته را به دست گرفت.اما برای بار دوم ، لشکریانش او را به قلعه چناشک که یکی از روستاهای کوهستانی مینودشت است ، تبعید کردند.و از فرزند او منوچهر خواستندبه جای پدر برتخت پادشاهی نشیند.. و قابوس در تبعید در قلعه چناشک از شدت سرما جان باخت.و تاریخ دیگر نمی گوید گه پس از مرگ قابوس ، با جنازه او چه کردند .آیا در قلعه چناشک به خاک سپردند و یا جسن او را آورده و در برج قابوس خاک سپاری نمودند.
آغاز کاوش های روس ها در برج قابوس:
نمی دانم می توانم اصطلاح باستان شناسی را برای کاوشگران روسی بکار ببرم یا خیر؟شاید در دنباله صحبت به توانم در این مورد تصمیم بگیریم.
روس ها در سال 1317قمری در درون برج قابوس اقدام به کندوکاو می کنند . انگیزه آنان کشف جسد و تابوت سازننده برج یعنی قابوس بن وشمگیر است.مدت ها کندوکاو می کنند، ولی چیزی از جسد و تابوت قابوس بن وشمگیر نیافتند.
به نظر می رسد انگیزه واقعی آنان از این کاوش دست یافتن به اشیا تاریخی – فرهنگی احتمالی درون تپه و برج قابویس بوده است. زیرا تاکنون هیچ گزارش علمی خبری ار آنها به چاپ نرسیده است.
به نظر من روس ها از کاوش خود انگیزه و اولویت داشتند.:
1- دست یافتن به اشیا تاریخی – فرهنگی
2- کشف جسد و تابوت قابوس
در مورد این انگیزه ها از شواهد تاریخی بهره می برم:
1-محمد علی خان قورخانچی صولت نظام و میرزا رضا خان سرتیپ مهندس در سال 1321 قمری در باره این کندوکاو های روسی در کتاب نخبه کامرانی می نویسد:
«...ثانیا مقبره قابوس بن وشمگیر که هم موافق ثبت تواریخ است،باید در این گنبد باشد ، ولی تاکنون آثاری از مقبره علی الظاهر پیدا نشده است.در سنه 1317 جهت کشف مقبره ، کف حالیه گنبد را به قدر چهارده ذرع کنده اند ، چیزی معلوم نشد ه، مایوس گشته ،پر کرده اند.ولیکن از قرار معلوم و مشهور ،بعدا روس ها محرمانه راهی به مقبره پیدا کرده اند ، اگر حقیقت داشته باشد ، البته چیزها و اشیا نفیسه به دست آورده یا خواهند آورد.»
انگیزه واقعی از این کاوش روس ها در گفته های هم میهن آنان یعنی ژنرال پزولاسکی که در سال 1900 م به این ناحیه سفر کرده در می یابیم.او می گوید:«که در سال 1899م برابر با سال1316و 1317 قمری می باشد ، روس ها اندیشه این که قبر در زیر زمین است ، در میان گنبد چاهی به عمق 10 متر حفر کردند ، که تا پایان 10 متر هم طبقات آجر دیده شده است.از طرف دیگر دیگر چگونه می توان تصور کرد ، جسد قابوس را در این زمین به خاک سپارند، که دری چوبی و حتی فلزی نیز برای بگهبانی آن کافی نیست.
ساخت کمیسیون دولت روس در محوطخ برج قابوس:
پس از پایان کاوش روس ها ، گروهی از دولتیان وقت به نام کمیسیون دولت علیه ایران در سال1322از برج قابوس و محوطه پیرامون آن بازدید کردند ، و اجازه می دهند که یک دستگاه عمارت مخصوص کمیسر با 12هزار تومان و به جهت دیگر اجزا و سواره ها 18 هزار تومان که مجموعا30 هزار تومان می شود بسازنند.این عمارت مشهور می شود به عمارت کمیسیون دولت روس.
وبلاگ رسمی بنیادمختومقلی فراغی